Atlar, yüzyıllardır, insanların en büyük yardımcıları ve yoldaşları olmuşlardır. Asil olan bu hayvanlar için antik çağlarda efsaneler üretilmiş, günümüzde de onlar için filmler çevrilmiştir. İlk çağlarda özellikle göçebe kültürü yaşayan Türkler gibi toplumlarda atlara büyük değerler verilmiştir. Kutsal olarak görülmüşler ve onlara doğaüstü özellikler yüklemişlerdir. Mitolojilerde geçen doğaüstü atların hangileri olduğunu bu yazıda bulabilirsiniz.
Mitolojilerin Baş Kahramanı Atlar
Atlar, evcilleştirildiklerinden beri insanların sürekli yanında yer almışlardır. Özellikle savaşçı milletlerin en büyük yardımcıları olmuşlardır. Hayatlarının büyük bölümü atlarla geçtiği için bu hayvanlara destanlar düzmüşler, efsaneler türetmişlerdir. Bunların en yaygın olanı da mitolojide kanatlı atlar olarak öne çıkıyor. Türk ve Yunan mitolojilerinde kanatlı atlar örneklerine rastlayabilirsiniz.
Türklerde Atın Yeri ve Önemi
Türk kültüründe at, sahibinin yakın arkadaşı, zafer ortağı, en değerli varlığı sayılmıştır. Savaştaki faydaları dolayısıyla kuvvet ve kudret timsali olarak kabul edilmiştir. Zenginliğin göstergesi olarak at sürülerine sahip olmak gösterilmiştir.
Türklerin dini inanışlarında atın ayrı bir yeri ve önemi vardı. Onlara göre bir batır (kahraman) doğduğunda atı da onunla aynı zamanda doğar. Bazen gökyüzünden gelir bazen de bir sürü içinden çıkar. Batır hayatını kaybettiğinde de onunla birlikte gömülür.
Şamanist Törenlerde Atın Önemi
Eski Türklerde din olarak Şamanizm yaygın olarak kabul ediliyordu. Atlar, şamanların hem binek hem de kurbanlık hayvanlarıydı. Şaman gökyüzüne çıkacağı zaman ata binerdi. At yardımıyla yeraltına inebildikleri için at ölümün de simgesi olmuştur.
Türk Mitolojisinde Kanatlı Atlar
Türk mitolojisinde atlar, üst dünyada (gökyüzü) kanatlı, orta dünyada boz at, yeraltında da yılan gövdeli olarak yer alıyorlar. Yunan mitolojisinde Pegasus olarak geçen atlar, Türk mitolojisinde kanatlı at Tulpar olarak adlandırılıyor. Tulpar, Kırgızların Manas destanında kendine yer bulmuştur.
Tulpar beyaz veya siyah tek renktirler. Gösterişli kanatları vardır. Kanatlarını sadece geceleri veya aşılmaz denilen zor engelleri aşmak için açarlar. Kanatlarını hiç kimse göremez. Gördükleri anda Tulpar’ın kaybolacağına inanılır. Tulpar’ın sihirli güçleri vardır, istedikleri hayvanın şekline bürünebilirler. Rüzgârdan bile hızlı koşarlar.
Her batırın bir Tulpar’ı vardır. Tulpar’lar Tanrı (Kuday) tarafından batırlara yardım etmesi için yaratılmışlardır. Batırların, rüzgar gibi hareket etmelerini, düşmanlarına karşı üstünlük elde etmelerini sağlar. Batır, Tulpar’a ihtiyaç duyduğunda, ondan aldığı bir kılı yakmasıyla, Tulpar’ın geldiğine inanılmaktadır.
Mitolojide Kanatlı At: Tulpar
Başkurt Türklerinin Ural Batır destanında Tulpar’lar ön plana çıkıyorlar. Tulpar olan Akbuzat ve Sarat gökyüzünde yaşayan tanrısal atlardır. Akbuzat, Göklerin hâkimi Samrav ile karısı Koyaş’tan (Güneş’ten) doğan kızları Humay’ın kutsal atıdır. Sarat ise Samrav’ın Ay’dan doğan kızı Ayhılu’nun atıdır.
Akbuzat dev görünümünde olup, kahramanların koruyucusudur. Yeryüzündeki atların soylarının devamını sağlayan aygır rolünde ortaya çıkar.
Yunan Mitolojisinde Atlar
Kanatlı atlar denilince ilk akla yunan mitolojisinde kanatlı at pegasus geliyor. Günümüzde de en çok bilinen efsanevi attır. Pegasus’tan ayrı olarak bir de Unicorn bulunuyor. Genellikle bu iki efsanevi at birbirine karıştırılıyor.
Pegasus’un kanatları vardır, Unicorn’un iste tek boynuzu vardır. Unicorn’un alnında spiral şeklinde ucu sivrileşen bir boynuzu vardır. Animasyonlar ve çizgi filmler sayesinde çocuklar tarafından en sevilen hayvan figürü olmuştur.
Yunan Mitolojisinde Kanatlı At: Pegasus
Yunan mitolojisinin kahramanlarından Persesus, bir görev için Medusa’nın başını keser. Etraf kan gölüne çevrilir. Bu kan gölünden kanatlı bir at olan Pegasus ile bir canavar olan kardeşi Khrysaor (altın kılıç) doğar.
Pegasus, doğar doğmaz yeryüzünde durmaz ve Olympos’a uçar. Burada Zeus’a yıldırım taşıma görevini üstlenir. Bellerophontes adlı Yunanlı genç, kendisine verilen imkânsız görevleri başarmak için Athena’dan yardım ister. Athena da Pegasus’un altın gemini ona verir. Yunanlı genç, Pegasus’la birlikte birçok imkansız görevi başarırlar.
Bellerophontes görevleri başarmanın sarhoşluğuyla haddini aşar ve Pegasus’la birlikte Olympos’a uçmaya karar verir. Bu hareket tanrıların öfkesini çeker. Onlar gökyüzündeyken, bir sinek Pegasus’a musallat olur. Pegasus, Yunanlı genci üstünden düşürür. Zeus, Pegasus’u ne yeryüzüne ne de Olympos’a kabul eder. Onu takımyıldızına çevirerek, yıldızlar arasına yerleştirir.
Dünya Mitolojisinde Diğer Atlar
Doğu Asya kültüründe de atlara büyük önem verilmiştir. Çin kültürü temel kaynaklarına göre kanatlı atlara Chollima adı verilmiş. Bu atlar da uzak mesafeleri en kısa sürede alma becerisine sahipler. Çin kültüründe bu kavram günümüzde yetenekli ve becerikli kişiler için de kullanılıyor.
Faydalı Kaynaklar
https://steemit.com/tr/@turkish-trail/creatures-of-turkish-mythology-1-tulpar