Atı rahvan yürütmekten amaç, üzerindeki binici ve ekipman yükünün en uzun mesafeye, en kısa zamanda biniciyi yormadan, en az enerji harcayarak yürütülmesini sağlamaktır. Atı bu yürüyüş tarzında yürütmek bir sanat işidir.
Eski Türklerde önemli bir yeri olan atlar, savaş ve günlük hayatla birlikte spor müsabakalarındaki yerini de almıştır. Geleneksel yarışlar içerisinde gösterişin ön planda olduğu bu yürüyüş stilindeki yarışa “Rahvan Yarış” denilmektedir. Bu yarış türünde, özel yürüyüş stiline sahip atlar yer almaktadır ve adlarına Rahvan at denilmektedir.
Kelimenin Kökeni
Rahvan nedir ve dilimize hangi dilden geçmiştir diye sorduğumuzda; rahvan kelimesinin dilimize Farsça’dan geçtiğini görmekteyiz. Rah; yol anlamına gelmektedir. Rahvan ise “atın binicisini sarsmadan yürümesi” olarak tanımlanmıştır. Bu yarış, Orta ve diğer Asya topluluklarında “Yorga Salış”, “Yorga Yarış” ve “Corga Salış” şeklinde ifade etmektedirler.
[ilgilikarti2 id=”2858″]Rahvan (Rahvan-Yorga) Yarış Nedir?
Rahvan nedir sorusunu cevapladıktan sonra bu yarış nasıl olmaktadır bunu incelemek gerekir.Bu yarış ülkemizde “Rahvan Yarış” olarak anılmaktadır. Konkur (uluslararası binicilik) sporları içerisinde yer alan Rahvan yarış, Türk toplulukları arasında yüzlerce yıllardır devam eden bir spor türüdür.
Binicilik sporlarından olan bu yarışta yer alan atlara ise Rahvan at denilmektedir. yarış, binicisinin yönlendirmeleri ve atın uyumunu ve bu uyumun yaratığı kompozisyonu yani bütünlüğünü sergilediği bir spordur.
Yarış, atın sol ön ve sol arka ayağının senkronize ve gergin şekilde sağ ayaklarının ise bunu aynı simetride kullanılması şeklinde başlamaktadır. Ayrıca at ve binicisinin en iyi koordinasyonu sergilemesi için iyi bir biniciye ihtiyacı vardır.
Rahvan Atçılık Tarihi
Rahvan at yarışı Selçuklulardan önceki dönemlere dayanmaktadır. M.S. 700-800 civarlarında Eski Türk yazıtlarında Rahvan (Yorga) yarışının yapıldığına dair bölümler yer almaktadır. Bilge Kağanın hükümdarlığı döneminde Rahvan yarışlarının düzenlendiği yazıtlarda belirtilmiştir. Selçuklular döneminde ve Osmanlı Döneminin özellikle 18. ve 19. yüzyıllarında bu yarışa ait bilgiler yer almaktadır.
Eski Türkler bu yürüyüş tarzını atlarına öğreterek askeri başarılar elde etmişlerdir. Tarihi kayıtlara göre atalarımız rahvan yürüyüş ile bir günde azami 200 km yol alabilmişlerdir.
[ilgilikarti2 id=”random”]Günümüzde Rahvan Yarışı
Türklere özgü olan Rahvan Yarış, Orta Çağ’dan sonra Batı ülkelerinde yaygınlaşmaya başlamıştır. Günümüzde ise Batı ülkelerinde Rahvan giden atlı arabaların olduğu yarışlar düzenlenmektedir. İtalya, Kanada, İspanya, Brezilya, İzlanda, Macaristan ve Amerika gibi ülkelerde bu yarışlar yaygın olarak düzenlenmektedir. (Türkmen, Gazi Beden Eğitimi ve Spor Dergisi, Geçmişten Günümüze Türklerde Rahvan Binicilik)
Türkiye’de Rahvan At Yarışları
Rahvan at yarışları, Anadolu’da öteden beri geleneksel olarak yapılan, düğün, bayram gibi özel günlerde tertiplenen kuralları kendiliğinden yerleşmiş bir tür halk eğlencesidir. Birçok yerde yapılan bahar eğlencesi ya da hasat sonu panayırlarının bir parçasıdır. At pazarlarında atları sınamak atın yeteneğini müşteriye göstermek, kazanan atları mezat usulü satmak ile satmak amacıyla da yada yapılırdı. Cumhuriyet döneminde bir hayır derneği adına düzenleyip, gelirinin okul, cami, yol yaptırma gibi işlere harcandığı da görülmüştür. Artık bu tür otantik yarışlar ortadan kalkmış; yerine belediyelerin, mahalli derneklerin düzenlendiği; Tarım, Kültür, Turizm bakanlıklarının, kaymakamlık ve valilerin, Türkiye Jokey Kulübü’nün destekledikleri; yöredeki sanayicilerin sponsorluk ettiği; yarış ağalı, Geleneksel Spor Dalları Federasyonu’nun koyduğu kurallara uyan bir temsilcinin nezâretinde “organize yarışlar” halini almıştır. Eski atçılardan öğrendiğimize göre ve bir araştırmacının da söylediği gibi (Güleç, 1996:173).
Bugün Türkiye’de, Geleneksel Spor Dalları Federasyonu’nun belirlediği kurallara göre yapılan rahvan binicilik müsabakalarında uzun mesafe yarışları yapılmamaktadır. Kısa mesafede en fazla 2400 metre üzerinden yarışlar yapılmakta ve son sürat yarış yapıldığı için ve atlardan en son güçlerini kullanarak yarışı kazanması istendiğinden, kısa mesafe de olsa atlar çok yorulmaktadır (Güleç 1996:252)
İlk Organize Yarışlar
Türkiye’de ilk organize rahvan yarışları Ödemiş’in Çaylı kasabasında 1961 yılında yapılmıştır. Bugün için en büyük yarış “Atların Kırkpınarı” denilen Karapürçek’te yapılmaktadır. Balıkesir’in Susurluk ilçesine bağlı bir belde olan Karapürçek, geniş otlaklara sahiptir, hayvancılıkla uğraşmaktadır. Bu sene 30.su yapılan festival için yeterli at meydanına sahiptir.
Rahvan At Yarışı Kuralları
Geleneksek Spor Dalları Federasyonu’nun denetiminde yapılan organize yarışlar, genellikle eleme usulü ile yapılmaktadır. Elemeli usul iki aşamalıdır. Her gruptan yenilenlerin çekilmesi, yenenlerin final koşusunda karşılaşması suretiyle yapılır. Genel olarak her kategoriden yarışa katılan atlar kendi aralarında gruplandırılır. Her grubun birinci ya da ikincisi finale kalır. Birinci turda finale kalanlar seçildikten sonra, hemen final yarışlarına geçilir. Her kategorinin final yarışları yapılarak birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü seçilir.
Her kategoriden final koşan atlar ikramiye alır. İkramiyelerin %50’si birinciye, %25’i ikinciye, %15’i üçüncüye %10’u dördüncüye verilir.
Rahvan at yarışları genelde altı kategoride yapılır. Bu kategori adları, yağlı güreşler için kullanılan boy adları ile aynıdır. Boy adları, koşacak atların özellikleri ve mesafesi aşağıdadır.
- Deste (Tay yarışı): 3 yaşlı taylar, 1.200 m
- Ayak: 4 yaşlı atlar, 1.400 m
- Küçük Orta: 5 yaşlı atlar, 1.800 m
- Büyük Orta: 5 ve yukarı yaşlı atlar. Üç defa Küçük Orta yarışı kazanmış atlar, 2.000 m
- Başaltı: 5 ve yukarı yaşlı atlar. Üç defa Büyük Orta yarışı kazanmış atlar, 2.200 m
- Baş: 5 ve yukarı yaşlı atlar. Üç defa Başaltı yarışı kazanmış atlar, 2.400 m
2 yaşlı taylar için Tozkoparan kategorisi olmakla birlikte genellikle uygulanmamaktadır.
Şampiyon ve Efsane Atlar
Türkiye’ni 1945’ten bu yana yarış kazanmış, şampiyon olmuş, efsane rahvan atları şunlardır.
- Beydağlı
- Çaylılı
- Doyranlı
- Ufuk
- Efe
- Yenidoğan
- Alabacak
- Kabadayı
- Şahin
- Kırtay
- Kahraman
- Bayburtlu
- Menteştekesi
- Dorubey
- Al Turgut
- Dadaş
- Güneş
- Sertkaya
Ülkemizde Rahvan Atçılık Yapılan Yerler
Ülkemizde Rahvan yarışları önceleri spor müsabakaları şeklinde düzenlense de sonraları çoğunlukla festivallerde geleneği devam ettirmek adına yapılmaktadır. Aydın, Kars, Ağrı, Trabzon, Ordu, Zonguldak, Artvin, Bursa, İzmir, Balıkesir, Antalya gibi birçok ilde yapılmaktadır. Ülkemizde bu yarış Davul zurna ve Köroğlu ritmi eşliğinde düzenlenmektedir. Geleneksel yapılan bir spor olduğu için de kültürel miras özelliği de taşımaktadır.
Diğer Asya Türklerinde Rahvan Yarışı
Uygurlar, Tatarlar, Karaçaylar, Özbekler, Kırgızlar, Kazaklar, Türkmenler Yorga yarışı dedikleri Rahvan yarışlarına büyük önem vermektedirler. Bununla birlikte Kuzey Asya ve Kafkas coğrafyasında bulunan Azeriler, Karaçay-Çerkezler, Gagavuzlar, Başkurtlar, Yakutlar vb. birçok Türk akraba topluluklarında Rahvan yarışlarının önemini koruduğu görülmektedir.
Rahvan Atların Özellikleri
Türkler, yetiştirdikleri özel atlarla her zaman güçlerini ortaya koymuşlardır. Çünkü Türkler, sosyal, siyasal kısaca bütün yaşam alanlarında atlarla iç içe olmuşlardır. Rahvan atları da tarih sahnesinde Türkler için önemli yeri olan atlardandır. Bu atlar, Eski Türklerde asaletin sembolü olarak görülmektedir.
Ayrıca bu atların değeri de (ekonomik), diğer binek ve yarış atlarından daha fazladır. Rahvan atlarının sahip oldukları yürüyüş, genetik olarak sahip oldukları bir özelliktir. Genlerinde Rahvan özelliği olan bu atlar aynı zamanda özel olarak eğitilmektedir. Ancak bazı atların doğuştan Rahvan yürüyüşüne sahip olduğu yapılan araştırmalarla ortaya konulmuştur. Türkiye’de 7 farklı bölgede rahvan atı yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Farklı bölgelerde yetiştirilmesi ve genetik yapıları Rahvan atları arasında farklılık ve benzerlik durumlarında değişiklik arz etmektedir. Günümüzde en iyi atlar oryantal ırk olarak bilinen Türk-Arap karışımı rahvanlardır. Daday Rahvan atları olarak da bilinmektedir. Kastamonu da yetiştirilmektedirler.
Yararlı Kaynaklar
Yazının hazırlanmasında Kudret Emiroğlu ve Ahmet Yüksel’in Yoldaşımız At kitabından, Mehmet Türkmen’in Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisindeki Geçmişten Günümüze Türklerde Rahvan Binicilik yazılarından yararlanılmıştır.